Gelaagde schoonheid en grensverleggend vakmanschap in restauratie en scholenbouw

Poëtisch verbinden van tijdslagen

De ARC25 Transformatie en Renovatie Award wordt toegekend aan een realisatie waarin oud en nieuw een diepgaande dialoog aangaan. Drie projecten sprongen er volgens het juryrapport uit: De Nederlandsche Bank (Amsterdam, Mecanoo), Deelfabriek (Kortrijk, Atama) en vooral het Kasteel in Antwerpen door Poot Architectuur. De jury vat de essentie als volgt samen: “Niet als een laagje vernis, maar als een gelaagde aanvulling die schoonheid toevoegt en het bestaande gebouw opnieuw tot leven wekt. Poot Architectuur overtreft de andere genomineerden door een effectieve en tegelijk terughoudende, poëtische aanpak. Sarah Poot spint met haar architectuur een web van de tijd dat verleden, heden en een onbekende toekomst met elkaar verbindt. Die delicate omgang met de tijd maakt Kasteel zo bijzonder.”

Het project

Kasteel, een middelbare school in hartje Antwerpen, heeft een grote statige entree aan de Kasteelstraat. Het gebouw zelf is ingepast in het dichte weefsel van de stad met de rug naar de omliggende bebouwing en de gevels aan een besloten binnenhof. Poot Architectuur transformeerde dit schoolgebouw uit 1905 met hoge plafonds en bijzondere details, en combineerde een zorgvuldige restauratie met nieuwe ingrepen.

Het ontwerp bevrijdt de oorspronkelijke architectuur van latere, liefdeloze toevoegingen. Centraal staat het zoeken naar ruimtelijke, technische en esthetische samenhang via een consistente vormentaal die bemiddelt tussen het karakter van het bestaande gebouw en het nieuwe gebruik. Interieur en vast meubilair werden deel van het architectonisch ontwerp, met aandacht voor rust. Niet als een ‘losse en tijdelijke’ laag maar door functionele en technische integratie.

De binnenhof is verrijkt met een droogloop van glas en dieprood gekleurd staal, die rondom doorloopt. Deze op het oog terloopse ingreep verbindt de gebouwen en maakt de achterhof tot het hart van het gebouw. De verschillende losse trappenhuizen worden met elkaar verbonden, en de kinderen kunnen droog over van het ene naar het andere lokaal. De verharding is verwijderd en de hof vergroend. Het gebouw faciliteert meervoudig gebruik: naast schoolfuncties is er ruimte voor sport, dans en media, ook buiten schooltijd.

Juryrapport

De jury was onder de indruk van de manier waarop de architecten een gemis – het ontbreken van verbindingen tussen de lokalen – tot het hart van het project maakte: door met een eenvoudige doorbraak en een enfilade richting te geven aan eigentijds leren. ‘Hergebruik stelt in architectuur de vraag naar onze omgang met het residu van de tijd’, aldus Jan Peter Wingender. ‘Een plek, een gebouw, een vervlogen typologie, materialen, sfeer en flarden van een gebruiksgeschiedenis. Sarah Poot luisterde. Ze paste aan, herstelde, voegde toe. Niet te veel. Niet te weinig. Precies genoeg.’

Het ARC25 juryrapport onderstreept een aantal centrale principes:

• Gelaagdheid & terughoudendheid: wie alleen toevoegt zonder werkelijk te luisteren naar het bestaande, mist de diepere schoonheid van transformatie. Nieuw en oud moeten elkaar optillen, geen van beide mag dominant zijn.​
• Ruimtelijke samenhang: meervoudig gebruik, doordachte circulatie en groene buitenruimtes zijn niet optioneel, maar essentieel voor eigentijdse scholen- en woongebouwen.
• Materialiteit en details: functionele en technische integratie moeten rust brengen, geen ‘losse laag’ zijn. ​
• Kwaliteitsvol opdrachtgeverschap: groei, experiment en winnaars ontstaan waar opdrachtgevers inzet tonen, ontwerpprijsvragen stimuleren en waar samenwerking centraal staat—zoals bij veel Vlaamse projecten het geval is.

Duurzame scholenbouw

De ARC25 Awards zetten met hun selectie niet alleen architecturale krachttoeren in de schijnwerpers, maar bieden richtinggevende lessen voor elke bouwspeler die inzet op duurzame scholenbouw, intelligente herbestemming en contextgevoelige innovatie. De school van Poot Architectuur in de Antwerpse Kasteelstraat blijft daarbij hét (school)voorbeeld: een meesterlijke, bescheiden maar visionaire restauratie die laat zien dat langdurige relevantie, schoonheid, gebruiksgemak én maatschappelijke waarde perfect samengaan.

Geselecteerde projecten

1. Categorie ‘Nieuwe Architectuur’       

• Winnaar: Sociale woningen Kortrijk (Maker architecten)
• Genomineerd: Houtrak Amsterdam (Marcel Lok_Architect, Workshop Architecten)
• Genomineerd: De Groene Ark Meise (NU architectuuratelier, Archipelago)

2. Categorie ‘Transformatie & Renovatie’

• Winnaar: Middelbare school 'Kasteel' Antwerpen (Poot Architectuur)
• Genomineerd: De Nederlandsche Bank Amsterdam (Mecanoo Architecten)
• Genomineerd: De Deelfabriek Kortrijk (Atama Architects)

3. Niet Verhuizen Maar Verbouwen      

• Winnaar: Passiefhuis Amsterdam (Maarten van Kesteren architecten)
• Genomineerd: Jutestraat Mariakerke (Boris architecten)
• Genomineerd: Rotterdam Loft Rotterdam (Kumiki)

Vlaams Bouwmeester

Twee van de drie winnaars van de Nederlandse wedstrijd zijn dus Vlaamse projecten, terwijl er ook nog eens drie op de shortlist van genomineerden prijken. Volgens Merel Pit, hoofdredacteur van de Architect (Nederland) is het ‘een teken aan de wand dat de vakjury’s de ingezonden Belgische projecten beter waarderen dan Nederlandse’. “Dit is het directe gevolg van de ondergang van het Nederlandse architectuurbeleid dat Kirsten Schipper zo overtuigend uiteenzette tijdens ARC Podium vorig jaar. Daarnaast lijkt er bij onze zuiderburen meer ruimte te zijn voor experiment en aandacht voor goed opdrachtgeverschap, mede dankzij de ontwerpprijsvragen die de Vlaams Bouwmeester organiseert.”

Foto’s © Stijn Bollaert / Poot Architectuur